Vì sao Zcash bất ngờ tăng giá mạnh?

Mô tả Meta: Zcash (ZEC) đã tăng trưởng mạnh mẽ 700% chỉ trong hai tháng, làm sống lại sự quan tâm với lĩnh vực tiền mã hóa bảo mật. Bài viết này phân tích các đột phá công nghệ của Zcash, sự tích hợp NEAR Intents để tăng cường bảo mật, tối ưu hóa ví Zashi và hiệu suất thị trường vượt trội so với Monero, đồng thời lý giải vì sao bảo mật lại trở thành trọng tâm mới của ngành crypto.

Thuật ngữ “cryptocurrency” nghĩa gốc là “tiền ẩn” hoặc “tiền bí mật”, nhưng suốt phần lớn lịch sử, ngành này chủ yếu coi bảo mật là yếu tố thứ yếu. Chỉ đến gần đây mới có sự chuyển biến rõ rệt.

Vài tuần qua, câu chuyện bảo mật đã trở lại mạnh mẽ. Zcash (ZEC), một trong những đồng coin bảo mật lâu đời và nổi tiếng nhất, đã tăng hơn 700% từ tháng 9, khiến cộng đồng crypto đều trở thành chuyên gia bảo mật. Một số nhân vật nổi tiếng của Bitcoin cho rằng đà tăng này là “giả tạo” và cảnh báo người mua sẽ trở thành “thanh khoản thoát hàng” (người vào muộn bị kẹt lại khi những người khác bán ra). Đặc biệt, chuyên gia kinh tế Lyn Alden đã cảnh báo nhà đầu tư không nên chạy theo các “đợt bơm token phối hợp”. Nhà đầu tư Naval Ravikant nhanh chóng phản biện bằng luận điểm cốt lõi cho Zcash: “crypto minh bạch sẽ không tồn tại nếu bị chính phủ đàn áp.”

Nhớ lại: Satoshi Nakamoto, nhà sáng lập ẩn danh của Bitcoin, từng thừa nhận giới hạn về bảo mật của mạng lưới trong whitepaper năm 2008.

Dù các giải pháp CoinJoin như Samourai và Wasabi từng phổ biến trên Bitcoin, hiện nay cả hai đều chịu áp lực quản lý lớn. Samourai đã bị đóng cửa sau khi nhà sáng lập bị bắt, còn Wasabi ngừng tính năng CoinJoin vào tháng 6 năm 2024 và chặn người dùng Hoa Kỳ do lo ngại về pháp lý.

Payjoin là công cụ đơn giản phá vỡ giả định quyền sở hữu đa đầu vào mà Satoshi mô tả, đang được chú ý nhưng vẫn cần sự tương tác giữa người dùng. Đoạn trên, Satoshi nói đến vấn đề minh bạch rộng hơn của Bitcoin. Giả định đa đầu vào cho rằng mọi đầu vào của một giao dịch đều thuộc cùng một chủ sở hữu. Điều này giúp các nhà phân tích blockchain truy vết dòng tiền và nhóm địa chỉ khá chính xác. Zcash, ra đời như một nhánh của Bitcoin, cho phép bảo vệ giao dịch bằng bằng chứng zero-knowledge, trực tiếp giải quyết hạn chế bảo mật Satoshi đã nhận định.

Satoshi từng thừa nhận giới hạn bảo mật của Bitcoin trên diễn đàn.

Những điểm nổi bật

• Sau nhiều năm bị lãng quên, ZEC đã tăng gần 8 lần trong tháng qua, vượt trội thị trường chung và đưa bảo mật trở lại thành chủ đề nóng.
• Cuộc tranh luận đặt ra các câu hỏi như ban đầu của Bitcoin về quyền bảo mật và thực tế quản lý.
• Zcash đã vượt Monero về vốn hóa thị trường.

• Trải nghiệm người dùng của Zcash đã cải thiện rõ rệt (ví Zashi).

• Các giải pháp ý định xuyên chuỗi giảm ma sát (NEAR Intents).

• Tập hợp ẩn danh đang mở rộng mạnh.

• Lần đầu tiên, hơn 30% nguồn cung ZEC nằm trong pool bảo mật.

• Zcash vẫn có số lượng node nhỏ so với Bitcoin.

Lịch sử và nâng cấp mạng lưới

Zcash bắt nguồn từ nghiên cứu năm 2013 tại Đại học Johns Hopkins, nơi các nhà mật mã học phát triển giao thức Zerocoin. Thiết kế này sau đó phát triển thành Zerocash và cuối cùng là Zcash, khi các nhà nghiên cứu tìm cách vượt qua sự phức tạp và kém hiệu quả của phương pháp ban đầu.

Zcash ra mắt năm 2016 dưới dạng nhánh bảo mật của Bitcoin, do cypherpunk Zooko Wilcox và Electric Coin Company sáng lập. Mục tiêu là bảo toàn DNA tiền tệ của Bitcoin, đồng thời khắc phục điểm yếu lớn nhất là thiếu bảo mật giao dịch—điều mà chính Satoshi từng thừa nhận.

Khác với Bitcoin, mọi giao dịch đều công khai trên chuỗi (xem mempool.space), Zcash sử dụng một lớp bằng chứng zero-knowledge đặc biệt gọi là zk-SNARKs (zero-knowledge, ngắn gọn, không tương tác). Nhờ đó, người dùng có thể chứng minh giao dịch hợp lệ mà không tiết lộ người gửi, người nhận hay số tiền. Monero ra mắt sớm hơn và dùng mật mã bảo mật qua chữ ký vòng, địa chỉ ẩn, Bulletproofs, nhưng Zcash là blockchain lớn đầu tiên triển khai zk-SNARKs ở tầng giao thức.

Zcash vận hành theo mô hình tài trợ onchain, phân bổ một phần thưởng khối cho các sáng kiến do cộng đồng quyết định thay vì các tổ chức cụ thể. Theo khung ZIP 1016, 8% phần thưởng khối cho Quỹ tài trợ cộng đồng Zcash (ZCG), 12% chuyển vào Quỹ do người sở hữu coin kiểm soát thông qua biểu quyết. Electric Coin Company (ECC) hoặc Quỹ Zcash đều không nhận phần chia tự động; cả hai phải xin tài trợ qua các cơ chế này.

Zcash đã trải qua nhiều nâng cấp mạng lưới (NU) theo thời gian:

1. Sapling (2018) – tăng hiệu quả giao dịch bảo mật.
2. Heartwood (2020) – giới thiệu coinbase bảo mật (small-c), thợ đào nhận thưởng khối riêng tư.
3. Canopy (2020) – trùng với lần halving đầu, cải tổ mô hình tài trợ, thay thế phần thưởng sáng lập bằng Quỹ phát triển 4 năm do ECC, Quỹ Zcash và cộng đồng đồng quản lý.
4. NU5 / Orchard (2022) – cột mốc quan trọng nhất, thay nghi thức thiết lập đáng tin cậy bằng Halo 2, bổ sung Địa chỉ hợp nhất (UA) kết nối người nhận minh bạch và bảo mật. Ra mắt pool bảo mật Orchard.
5. NU6 (2024) – triển khai khoá lưu trữ trong giao thức, phi tập trung hóa quản lý ngân quỹ và tăng minh bạch với quỹ phát triển.

Xem danh sách đầy đủ các nâng cấp mạng lưới tại đây. Sắp tới, giao thức đang chuẩn bị NU7.

Phần lớn thời gian tồn tại, ZEC giao dịch kém, dưới hiệu năng của BTC và bị Monero lấn át, bởi Monero cung cấp bảo mật mặc định nhưng chỉ dựa vào tập hợp ẩn danh nhỏ sử dụng mồi. Thiết kế chữ ký vòng của Monero trộn mỗi đầu vào thật với 15 đầu vào mồi, tạo tập hợp ẩn danh vừa phải và đã bị phá vỡ một phần trong nghiên cứu.

Cơ quan quản lý kiểm soát Monero (XMR) chặt hơn vì bảo mật mặc định; năm 2020, Bộ phận điều tra hình sự của IRS đã ký hợp đồng với Chainalysis và Integra FEC để nghiên cứu truy vết giao dịch Monero. Ngược lại, Zcash áp dụng bảo mật tùy chọn qua zk-SNARKs, mã hóa hoàn toàn dữ liệu và tạo tập hợp ẩn danh lớn hơn khi dùng địa chỉ bảo mật.

Thiết kế hai chế độ khiến người dùng Zcash dễ mắc lỗi bảo mật nếu dùng địa chỉ minh bạch, nhưng nếu tuân thủ bảo mật đúng, thuật toán của Zcash cung cấp bảo mật mạnh hơn và vững chắc về mặt toán học. Lớp bảo mật của Zcash cũng kháng lượng tử, trong khi chữ ký vòng của Monero hiện tại thì không. Các nhà phát triển Monero đã thừa nhận giới hạn này và dự kiến khắc phục bằng các nâng cấp như FCMP++.

Hiện tại, giá ZEC cho thấy một câu chuyện hoàn toàn khác.

Diễn biến giá ZEC năm qua.

ZEC so với XMR năm qua.

Biểu đồ ZEC/BTC 1 ngày, 03 tháng 11. Giá ZEC quy đổi theo BTC.

Công nghệ

Zcash tuân theo thiết kế tiền tệ của Bitcoin: nguồn cung cố định 21 triệu ZEC, đồng thuận proof-of-work và tốc độ phát hành giảm một nửa khoảng bốn năm một lần. Zcash sử dụng thuật toán Equihash, kháng lại sự tập trung ASIC tốt hơn SHA-256 của Bitcoin. Các khối Zcash tạo mỗi 75 giây (nhanh hơn Bitcoin tám lần, vốn là 10 phút/khối). Lịch halving của Zcash diễn ra khoảng bốn năm/lần, lần tiếp theo dự kiến tháng 11 năm 2028, giảm phần thưởng khối xuống 0,78125 ZEC.

Zcash sử dụng hai loại địa chỉ: minh bạch (“địa chỉ t”) hoạt động như Bitcoin với số dư và giao dịch công khai; và bảo mật (“địa chỉ z”) dùng zk-SNARKs để che giấu người gửi, người nhận, số tiền, nhưng vẫn chứng minh không sinh ra coin mới.

Khi người dùng gửi ZEC từ địa chỉ bảo mật đến địa chỉ bảo mật khác, mạng lưới kiểm tra một bằng chứng mật mã thay vì chi tiết giao dịch. Bằng chứng xác nhận “tôi có quyền sử dụng số coin này và phép toán khớp”, mà không tiết lộ thông tin thừa. Bản chất bảo mật là chỉ chia sẻ thông tin tối thiểu cần thiết để xây dựng lòng tin. Pool bảo mật càng lớn, việc truy vết càng khó. Vì vậy, việc pool bảo mật tăng lên trên 30% tổng nguồn cung ZEC rất quan trọng: tập hợp ẩn danh lớn hơn nghĩa là bảo mật mạnh hơn. Pool lớn nhất là Orchard, ra mắt ngày 31 tháng 05 năm 2022, thay thế Sapling và Sprout bằng hệ thống chứng minh Halo 2, loại bỏ nghi thức thiết lập đáng tin cậy và giới thiệu địa chỉ hợp nhất giúp bảo mật dễ tiếp cận hơn với người dùng.

Pool bảo mật Orchard hiện chứa hơn 4 triệu ZEC (~25% tổng nguồn cung lưu hành) và phần lớn trong số ~4,9 triệu ZEC bảo mật.

Nguồn cung bảo mật, ZEC, Credit: https://zechub.wiki/dashboard

Nguồn cung minh bạch giảm gần 3 triệu ZEC, từ ~14 triệu đầu năm xuống còn ~11,4 triệu hiện tại (~70% tổng cung).

Nguồn cung minh bạch, ZEC, Credit: https://zechub.wiki/dashboard

Mạng lưới Zcash hiện duy trì khoảng 100–120 node đầy đủ, tăng từ mức thấp gần 60 đầu năm. Số lượng này còn nhỏ so với Bitcoin (~24.000 node) hoặc Monero (~4.000), chủ yếu do vận hành node Zcash tốn nhiều tài nguyên hơn. Mỗi giao dịch bảo mật đều phải xác thực bằng zk-SNARKs, cần nhiều CPU và bộ nhớ hơn kiểm tra chữ ký tiêu chuẩn của Bitcoin. Kiến trúc đa pool (Sprout, Sapling, Orchard) tăng phức tạp, và các lần nâng cấp liên tục buộc người vận hành node phải cập nhật phần mềm thường xuyên để tương thích. Sẽ rất đáng chú ý khi theo dõi số lượng node biến động ra sao, nhất là nếu “vòng xoay bảo mật” tiếp tục.

Về tương lai, nhà phát triển Sean Bowe đang thực hiện “Dự án Tachyon”. Đây là sáng kiến mở rộng quy mô lớn, có thể tăng mạnh thông lượng giao dịch bảo mật bằng cách tái cấu trúc cách Zcash đồng bộ hóa và lưu trữ nullifier. Bowe cho biết Tachyon có thể đem lại tăng trưởng hiệu năng lớn mà không cần giao thức bảo mật mới. Ông xem đây là cách giải quyết “mọi nút thắt bằng mật mã đơn giản”. Thực tế, Tachyon có thể đối với Zcash như Firedancer với Solana.

NEAR Intents là gì?

NEAR Intents là lớp điều phối xuyên chuỗi mới trên giao thức NEAR. Tính năng này cho phép người dùng diễn đạt ý định (ví dụ “thanh toán X ETH cho địa chỉ y”) mà không phải tự quản lý cầu nối, hoán đổi hay ví.

Ở phía sau, executor ý định (tác nhân tự động onchain) thực hiện chỉ thị bằng cách định tuyến thanh khoản, thực hiện hoán đổi và thanh toán xuyên chuỗi.

Với Zcash, tích hợp intents giúp người dùng chuyển tài sản từ mạng công khai sang pool bảo mật của Zcash và ngược lại mà không lộ hết các bước trên chuỗi. Nghĩa là trader hoặc tổ chức có thể khôi phục bảo mật bằng cách chuyển tiền từ blockchain công khai (như Ethereum) sang Zcash, giao dịch bảo mật rồi (nếu muốn) chuyển lại về chain gốc mà không có liên kết trực tiếp giữa hai địa chỉ.

Tích hợp NEAR Intents vào ví Zashi (ví của Electric Coin Company, phổ biến nhất Zcash) loại bỏ rào cản kỹ thuật khi bắc cầu và bảo mật cho người dùng. Zcash cũng hỗ trợ khóa xem nguyên bản, cho phép tiết lộ chọn lọc thông tin giao dịch bảo mật để kiểm toán hoặc tuân thủ. Các tính năng này giúp bảo mật trên Zcash vừa dễ tiếp cận cho cá nhân vừa phù hợp với yêu cầu tổ chức.

Tại sao là bây giờ?

Đà tăng +700% đột ngột của Zcash phản ánh thay đổi văn hóa lớn trong ngành crypto. Theo báo cáo State of Crypto 2025 của a16z, tìm kiếm Google cho các thuật ngữ bảo mật tăng vọt gần đây.

Nhiều người chỉ trích Bitcoin đã bị “thể chế hóa”, cho rằng “bị ETF chi phối” và tập trung lưu ký. Bản thân Bitcoin luôn minh bạch; ETF chỉ thêm trung gian, không làm giảm tính minh bạch. Những người ủng hộ Zcash lại xem nó như “Bitcoin mã hóa”—quay về tinh thần cypherpunk giữa bối cảnh bị giám sát onchain rộng khắp bởi các đơn vị như Chainalysis hay các thám tử mạng xã hội (ZachXBT, Lookonchain,...). Sự trỗi dậy của Zcash tái khơi lại tranh luận giữa quyền bảo mật và yêu cầu minh bạch vì quy định, điều mà dự án luôn tìm cách cân bằng.

Zcash được chú ý nhờ tầng bảo mật đã đạt độ thân thiện với người dùng phổ thông. Ví Zashi (ra mắt tháng 03 năm 2024) đơn giản hóa trải nghiệm bảo mật, nguồn cung bảo mật tăng lên. Khi ZEC được bảo mật nhiều hơn, tập hợp ẩn danh lớn mạnh, giúp Zcash trở nên riêng tư hơn.

Dấu hiệu rõ nhất cho thấy Zcash “trở lại” là Hyperliquid niêm yết hợp đồng tương lai ZEC vài tuần trước, cho phép nhà giao dịch trên sàn DEX nổi tiếng giao dịch phái sinh đòn bẩy với coin bảo mật này. Động thái này cho thấy nhu cầu cộng đồng mạnh mẽ với một token từng bị thị trường bỏ qua nhiều năm. Việc có hợp đồng tương lai đã tăng thanh khoản cho ZEC, khối lượng mở khoảng 115 triệu USD ngày 30 tháng 10, góp phần tăng biến động giá giao ngay.

Về kỹ thuật, nền tảng Zcash không thay đổi lớn qua đêm. Nhưng nhận thức về công nghệ đã khác. Đợt tăng này do sự ủng hộ liên tục từ các nhân vật lớn trong cộng đồng crypto và nhắc nhở về tầm quan trọng của bảo mật với tiền tự do.

Dù sức mạnh giá ZEC có tiếp tục hay không, vòng xoay này đã buộc thị trường định giá lại bảo mật (các dự án coin bảo mật khác như $RAIL, $ARRR, $UMBRA cũng nhận được quan tâm mạnh mẽ).

Đợt tăng giúp Zcash lấy lại vị thế sau nhiều năm bị lãng quên. Việc chuyển động lực đầu cơ thành tăng trưởng mạng lưới bền vững vẫn còn cần thời gian kiểm chứng, nhưng việc tập trung trở lại vào bảo mật cho thấy: trong hệ thống tài chính ngày càng minh bạch, giao dịch riêng tư lại được xem là một tính năng giá trị.

Thông báo pháp lý:

Tài liệu này, cùng toàn bộ thông tin bên trong, do Galaxy Digital Inc. và các công ty liên kết (“Galaxy Digital”) cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin. Tài liệu không được sao chép hay phân phối lại toàn bộ hoặc một phần dưới bất kỳ hình thức nào nếu không có chấp thuận bằng văn bản của Galaxy Digital. Thông tin và ý kiến trong tài liệu này không cấu thành đề nghị mua/bán, hoặc chào mời mua/bán bất kỳ dịch vụ tư vấn, chứng khoán, hợp đồng tương lai, quyền chọn hoặc công cụ tài chính nào, hoặc tham gia dịch vụ tư vấn hay chiến lược giao dịch. Không nội dung nào là lời khuyên đầu tư, pháp lý hay thuế, cũng không xác nhận bất kỳ stablecoin nào ở đây. Bạn cần tự nghiên cứu, đánh giá thông tin tại đây. Quyết định dựa trên thông tin này hoàn toàn do bạn chịu trách nhiệm.

Người đọc nên tham khảo ý kiến cố vấn riêng và tự quyết định khi đầu tư hoặc tài chính.

Chúng tôi cùng Galaxy có lợi ích tài chính tại AsterDex, Bitcoin và Tether. Galaxy thường mua bán AsterDex, Bitcoin, Hyperliquid, Tether, bao gồm giao dịch phòng ngừa rủi ro cho tài khoản riêng và đối tác. Galaxy và/hoặc tôi đã cung cấp hoặc nhận dịch vụ từ các quỹ đầu tư vào AsterDex, Bitcoin, Hyperliquid, Tether. Nếu giá trị tài sản này tăng, các quỹ đó có thể hưởng lợi và phí dịch vụ Galaxy cũng tăng theo. Xem thêm thông tin tại các báo cáo, công bố của Galaxy. Tiền mã hóa, gồm AsterDex, Bitcoin, Hyperliquid, Tether, vốn tiềm ẩn biến động và rủi ro cao, diễn biến thị trường có thể không phù hợp với quan điểm ở đây.

Để biết thêm về rủi ro tài sản số, tham khảo cảnh báo trong các tài liệu Galaxy Digital Inc. nộp cho Ủy ban Chứng khoán Hoa Kỳ (SEC), gồm Báo cáo quý Mẫu 10-Q cho quý kết thúc ngày 30 tháng 06 năm 2025, nộp ngày 05 tháng 08 năm 2025, tại www.sec.gov.

Một số tuyên bố trong tài liệu này phản ánh quan điểm, ước tính, ý kiến hoặc dự đoán của Galaxy Digital (có thể dựa trên mô hình và giả định riêng, đặc biệt về thị trường hiện tại và tương lai của một số tài sản số), và không đảm bảo các quan điểm, ước tính, ý kiến hay dự đoán này hiện chính xác hoặc sẽ thành hiện thực. Nếu giả định hoặc mô hình sai hoặc hoàn cảnh thay đổi, kết quả thực tế có thể khác biệt lớn, thấp hơn so với ước tính ở đây. Không Galaxy Digital hoặc công ty liên kết, cổ đông, đối tác, thành viên, lãnh đạo, quản lý, nhân viên hay đại diện nào cam kết hoặc bảo đảm, rõ ràng hay ngụ ý, về độ chính xác hoặc đầy đủ của thông tin hoặc bất kỳ thông tin nào khác (bằng văn bản hoặc lời nói) được truyền đạt hoặc cung cấp cho bạn. Tất cả các bên trên đều từ chối trách nhiệm về việc sử dụng thông tin này. Một số thông tin (bao gồm số liệu tài chính) lấy từ nguồn công khai và không công khai. Thông tin này chưa được Galaxy Digital kiểm chứng độc lập, do đó Galaxy Digital không chịu trách nhiệm về độ chính xác. Công ty liên kết của Galaxy Digital có thể đã nắm giữ, phòng ngừa rủi ro và bán hoặc sẽ nắm giữ, phòng ngừa rủi ro và bán các khoản đầu tư vào một số tài sản số, giao thức, cổ phiếu hoặc công cụ tài chính bàn luận trong tài liệu này. Công ty liên kết của Galaxy Digital cũng có thể cho vay đối với một số giao thức nêu trong tài liệu, với tài sản thế chấp là token gốc, có thể bị thanh lý nếu xảy ra gọi ký quỹ hoặc đóng vị thế. Việc đóng vị thế cho vay giao thức có thể xung đột với các công ty liên kết khác của Galaxy đang nắm giữ và hỗ trợ token đó. Nếu không ghi chú khác, thông tin trong tài liệu này phản ánh trạng thái tại thời điểm soạn thảo, không phản ánh thời điểm tương lai, và sẽ không được cập nhật hoặc sửa đổi theo thông tin phát sinh sau đó. Tài liệu có liên kết đến website mà chúng tôi cho rằng bạn có thể quan tâm. Lưu ý khi nhấp vào liên kết, bạn có thể chuyển sang website của bên cung cấp không liên kết với Galaxy Digital. Những website này không do chúng tôi kiểm soát, chúng tôi không chịu trách nhiệm về nội dung hoặc hoạt động của website liên kết. Việc xuất hiện liên kết không đồng nghĩa chúng tôi xác nhận hay chấp nhận nội dung tại đó. Nên đọc kỹ điều khoản sử dụng và chính sách bảo mật của website liên kết, vì có thể khác với chính sách của chúng tôi. Những nội dung trên không cấu thành “báo cáo nghiên cứu” theo Quy tắc FINRA 2241 hoặc “báo cáo nghiên cứu nợ” theo Quy tắc FINRA 2242 và không do Galaxy Digital Partners LLC chuẩn bị. Tương tự, nội dung trên không phải “báo cáo nghiên cứu” theo Quy định CFTC 23.605(a)(9) và không do Galaxy Derivatives LLC chuẩn bị. Mọi thắc mắc xin gửi email về contact@ galaxydigital.io. ©Bản quyền Galaxy Digital Inc. 2025. Bảo lưu mọi quyền.

Miễn trừ trách nhiệm:

1. Bài viết đăng lại từ [galaxy]. Mọi bản quyền thuộc tác giả gốc [Will Owens]. Nếu có khiếu nại về đăng lại, vui lòng liên hệ đội ngũ Gate Learn để xử lý kịp thời.
2. Miễn trừ trách nhiệm: Quan điểm trong bài viết chỉ thuộc về tác giả, không cấu thành lời khuyên đầu tư.
3. Bản dịch sang các ngôn ngữ khác do đội ngũ Gate Learn thực hiện. Trừ khi ghi chú, sao chép, phân phối hoặc đạo văn bản dịch đều bị cấm.