Vốn tập trung kiểm soát các thị trường phi tập trung bằng cách nào?

Chương 1: Quyền lực Ngụy Trang—Nghịch Lý Phi Tập Trung Công Nghệ Và Tập Trung Quyền Lực

Đổi mới cốt lõi của các nền tảng Perp DEX hiện đại nằm ở khả năng thực thi hợp đồng thông minh, minh bạch on-chain và quyền tự lưu ký tài sản của người dùng. Dù những ưu thế công nghệ này tạo nên một “vỏ bọc phi tập trung” bảo vệ, chúng thường che giấu sự tập trung quyền lực sâu sắc hơn bên trong.

1.1 Cái Bẫy Tập Trung Quyền Lực: Độc Quyền Ngầm Trong Mô Hình Kinh Tế Và Cấu Trúc Quản Trị

Dù nhiều dự án quảng bá về quản trị cộng đồng, việc phân bổ token đã củng cố cấu trúc quyền lực tập trung ngay từ đầu. Phần lớn token quản trị tập trung vào đội ngũ sáng lập, nhà đầu tư sớm và các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC), biến “quản trị dân chủ” thành màn trình diễn cho một số ít cổ đông lớn.

Quan trọng hơn, thanh khoản là huyết mạch của các nền tảng Perp DEX nhưng lại bị kiểm soát chặt chẽ bởi các nhà tạo lập thị trường chuyên nghiệp và LP tổ chức. Người dùng thông thường hầu như không thể cạnh tranh với các đối tượng này trong “hiệu ứng Matthew” về chia sẻ phí và phần thưởng quản trị. Chi phí đề xuất cao càng khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ bị loại khỏi quá trình quản trị, biến dân chủ thành ảo tưởng.

Chương 2: Bàn Tay Vô Hình—Thao Túng Thị Trường Qua Bốn Cơ Chế

Vốn tập trung hiếm khi tấn công trực tiếp vào kiến trúc kỹ thuật. Thay vào đó, nó kiểm soát sâu sắc thị trường và người dùng thông qua việc xây dựng các cơ chế bất bình đẳng về cấu trúc.

2.1 Độc Quyền: Cấu Trúc Thị Trường Thiểu Số Do Vốn Chi Phối

Đến năm 2025, thị trường Perp DEX ghi nhận mức tập trung đáng kể: bốn nền tảng hàng đầu—Hyperliquid, Aster, Lighter và edgeX—nắm giữ tổng cộng 84,1% thị phần.

Sự tập trung cực đoan này không phải là kết quả của chọn lọc thị trường tự nhiên, mà là sản phẩm của quá trình sàng lọc và thiên vị do vốn chi phối. Ví dụ, Aster chiếm gần 10% thị phần ngay sau TGE, cho thấy xuất thân và nguồn vốn mạnh có sức nặng vượt trội so với đổi mới công nghệ. Các nền tảng lớn tận dụng quy mô để thu hút thêm phí và nguồn lực, tạo vòng lặp phản hồi tích cực và rào cản thanh khoản gần như không thể vượt qua. Trong bối cảnh huy động vốn khó khăn hiện nay, thế độc quyền này càng được củng cố, khiến các dự án mới gần như không còn cơ hội tồn tại.

nguồn: theblock

2.2 Can Thiệp: Tiêu Chuẩn Kép Trong Quản Trị Và Cân Bằng Lợi Ích

Bằng chứng rõ ràng nhất về sự tập trung quản trị là cơ chế can thiệp có chọn lọc. Hai trường hợp điển hình tại Hyperliquid minh họa rõ cách công lý thủ tục sụp đổ khi lợi ích nền tảng bị đe dọa.

Các nền tảng không đơn thuần quyết định có can thiệp hay không—họ chọn lọc sử dụng quyền lực tập trung để bảo vệ lợi ích của mình. Thiệt hại hàng chục triệu USD của người dùng bị xem là “rủi ro thị trường”, trong khi nguy cơ tổn thất của nền tảng lại kích hoạt các biện pháp can thiệp khẩn cấp, làm xói mòn nguyên tắc phi tập trung.

Sự kiện JELLY—Can Thiệp Thần Tốc: Khi token JELLY bị thao túng giá nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến thanh khoản nền tảng và quỹ vault người dùng, Hyperliquid đã phản ứng cực kỳ nhanh chóng. Các node xác thực đạt đồng thuận khẩn cấp, bỏ qua quy trình quản trị thông thường, tiến hành bỏ phiếu on-chain và đóng cưỡng chế các lệnh có lãi, ngay lập tức khóa tài khoản thao túng. Nền tảng cho biết đây là biện pháp cần thiết để bảo vệ quỹ vault người dùng, đồng thời quá trình này thể hiện hiệu quả thực thi vượt trội.

Sự kiện XPL—Phản Ứng Thờ Ơ: Ngược lại, khi kẻ thao túng thực hiện short squeeze trên thị trường XPL, thu về hơn 46 triệu USD và gây thiệt hại 60 triệu USD cho người dùng vị thế short (vượt xa mức lỗ 11 triệu USD trong sự kiện JELLY), phản ứng của Hyperliquid hoàn toàn khác biệt.

nguồn: hyperliquid discord

Trên Discord chính thức, nền tảng tuyên bố: “Thị trường XPL biến động mạnh, nhưng blockchain Hyperliquid vận hành đúng thiết kế, không có vấn đề kỹ thuật. Cơ chế thanh lý và tự giảm đòn bẩy tuân thủ giao thức công khai, và nhờ sử dụng margin hoàn toàn tách biệt, chỉ các vị thế XPL bị ảnh hưởng, không phát sinh nợ xấu.”

Trong bữa tiệc vốn này, kẻ thao túng đã khai thác các điểm yếu cấu trúc của Hyperliquid:

• Minh bạch on-chain cực độ cho phép tính toán chính xác lượng vốn cần thiết và kết quả kỳ vọng;
• Hệ thống oracle tách biệt giúp XPL có cơ chế định giá riêng, cho phép thao túng giá trong “khu vườn kín” mà không chịu áp lực cân bằng giá bên ngoài;
• Nhắm vào token “hợp đồng giấy” chưa niêm yết, tránh ràng buộc giao hàng spot;
• Tấn công vào thời điểm thanh khoản yếu nhất.

Logic Tiêu Chuẩn Kép: Phản ứng trái ngược cho thấy công thức rõ ràng: JELLY đe dọa vault nền tảng thì nền tảng can thiệp; XPL chỉ gây hại cho người dùng thì nền tảng phớt lờ. An toàn quỹ nền tảng luôn là ưu tiên số một—nguyên tắc phi tập trung chỉ là bình phong khi lợi ích cốt lõi không bị đe dọa. Thiệt hại 60 triệu USD của người dùng bị xem là “rủi ro thị trường”, nhưng tổn thất của nền tảng lại thúc đẩy hành động tập trung khẩn cấp.

2.3 Cấu Trúc: Đặc Quyền Cấp Giao Thức Và Độc Quyền Thanh Khoản

nguồn: hyperliquid

Dữ liệu mới nhất cho thấy tổng TVL của Hyperliquid đạt 512 triệu USD, trong đó vault giao thức HLP chiếm 429 triệu USD (84%). HLP đã trở thành “ngân hàng trung ương bóng tối” hay “tầng lớp đặc quyền” của giao thức. Ngược lại, tổng giá trị tất cả User Vault cộng lại chỉ khoảng 83 triệu USD, phân tán trên hàng trăm vault độc lập.

Phân Tích Chuyên Sâu Về Lợi Thế Của HLP

• Thanh lý độc quyền: HLP có quyền thanh lý duy nhất. Khi vị thế sử dụng đòn bẩy bị thanh lý mà sổ lệnh không khớp hết, HLP hấp thụ phần còn lại với đòn bẩy khoảng 2x và dần xả qua market-making. Điều này ngăn hiệu ứng thanh lý dây chuyền và chuyển lợi nhuận thanh lý cho holder HLP. User Vault không thể tham gia thanh lý dự phòng và chỉ được dùng chiến lược tùy chỉnh.
• Lợi thế phí cấu trúc: HLP nhận cố định 45% phí giao dịch nền tảng, tạo thu nhập thụ động ổn định gắn với khối lượng. Trong nửa đầu 2025, HLP chiếm phần lớn doanh thu nền tảng, trong khi User Vault chỉ dựa vào hiệu quả chiến lược leader và không có tỷ lệ cố định.
• Bộ đệm rủi ro tập thể: Quỹ chung hơn 400 triệu USD của HLP chia sẻ rủi ro, với tối ưu hóa chiến lược off-chain giúp giảm biến động. Độ biến động của HLP thấp hơn nhiều so với BTC (45%), duy trì ổn định tương đối trong mọi điều kiện thị trường với lợi suất năm khoảng 51%. User Vault dễ bị ảnh hưởng bởi thất bại chiến lược đơn lẻ.

Ràng Buộc Hệ Thống Đối Với User Vault

• Bất lợi thông tin: Leader User Vault chỉ tiếp cận được dữ liệu thị trường hạn chế, không thể lấy dữ liệu dòng lệnh hoặc vi cấu trúc như HLP. Tích hợp cấp giao thức cho phép HLP nhận dữ liệu thời gian thực, còn User Vault phải truy vấn on-chain và chịu độ trễ.
• Độ trễ thực thi: Trong môi trường dưới một giây của Hyperliquid, User Vault chịu độ trễ lớn, đặc biệt với giao dịch tần suất cao hoặc arbitrage. Leader có thể điều chỉnh off-chain, nhưng thực thi on-chain hạn chế tốc độ phản ứng, và hạ tầng ưu tiên của HLP khiến User Vault bỏ lỡ nhiều cơ hội hơn.
• Áp lực chi phí: Leader thu phí quản lý/hiệu suất 10-20%, trực tiếp làm giảm lợi nhuận của người gửi tiền. Điều này tăng áp lực vận hành, nhất là khi thị trường biến động. HLP không có loại phí này và chia sẻ lợi nhuận tập thể.
• Ràng buộc minh bạch: Thực thi on-chain buộc mọi vị thế và giao dịch phải công khai, tăng khả năng kiểm toán nhưng hạn chế tính linh hoạt và bảo mật chiến lược. “Độ mờ minh bạch” của HLP (chiến lược off-chain + vị thế on-chain) cân bằng tốt hơn hai nhu cầu này.

Những lợi thế hệ thống này khiến HLP trở thành “market maker mặc định” của nền tảng, chiếm 84% tổng TVL. Ràng buộc vận hành User Vault khiến phần lớn PnL 30 ngày âm (từ -2,51% đến -53,20%), và TVL chỉ chiếm 16% tổng số. Khoảng cách cấu trúc này thể hiện rõ cả về lợi nhuận lẫn bất bình đẳng ngầm giữa người chơi cấp giao thức và cấp người dùng.

2.4 Thâm Nhập: Trò Chơi “Đổi Thương Hiệu” Của Vốn CEX Và Vòng Vây Hệ Sinh Thái

Đế Chế Binance Mở Rộng Tầm Ảnh Hưởng

nguồn: @0xZilayo & @awesomeHunter_z X

Điều tra on-chain của @0xZilayo và @awesomeHunter_z cho thấy:

Đợt tăng trưởng gần đây của aster và pancakeSwap đều do cùng một đội ngũ vận hành.

Ví kiểm soát cốt lõi: 0x2f43F3533b7218b2F986C15a403A4E52c263Bd35

Mạng lưới kiểm soát bao gồm:

• Aster Treasury multi-sig: 0xEf0791f8dF081c7e6374EE6e9F4c3aBA7C1b1852
• PancakeSwap: vận hành mint/burn token CAKE trực tiếp
• Venus Protocol: multi-sig kiểm soát giao thức cho vay BSC
• Quản trị Aster: triển khai token, airdrop, ví đội ngũ và các chức năng cốt lõi khác

Đây không chỉ là “liên kết”—mà là các dự án khác nhau do một đội ngũ vận hành duy nhất điều hành.

Điều này cũng lý giải vì sao CZ thường xuyên ủng hộ Aster: không chỉ là đầu tư mà còn trực tiếp quảng bá một dự án nội bộ hệ sinh thái Binance. Các tweet của CZ là điển hình cho chiến thuật marketing “tự giao dịch”.

Mạng Lưới Nhân Sự: Phân Bổ Dự Án Cho Lãnh Đạo Binance

nguồn: @_FORAB X

Đội ngũ Aster:

• Đội APX: thành viên chủ chốt từ APX Finance
• Leonard: trưởng OTC Binance, phụ trách giao dịch block và khách hàng tổ chức

Đội ngũ StandX:

• Aaron Gong: cựu trưởng bộ phận phái sinh Binance
• Justin: cựu giám đốc phái sinh Binance

Thiết Kế Độc Quyền Hai Đầu:

• Khác biệt sản phẩm: Aster nhắm đến đa dạng chuỗi; StandX tập trung vào hệ sinh thái BNB
• Đa dạng hóa rủi ro: Cấu trúc pháp lý và kỹ thuật khác nhau giúp giảm rủi ro pháp lý
• Phủ sóng thị trường: Dù dự án nào thành công, Binance vẫn là người chiến thắng cuối cùng

Chiến Lược Triển Khai Của Các CEX Khác

nguồn: X Crypto Encyclopedia @thegalxyone

Logic triển khai Perp DEX của các CEX:

• MEXC → EdgeX: Dẫn dắt bởi Wang Yiyu, MEXC được mệnh danh là “vua token nhỏ”. EdgeX tập trung vào Perp DEX ZK-Rollup, tương tự chiến lược niêm yết linh hoạt của MEXC. EDGEX là startup của cựu lãnh đạo, vẫn liên kết chặt chẽ với MEXC.
• Bybit → Byreal: Bybit, kỳ cựu giao dịch phái sinh, mang chuyên môn hợp đồng vĩnh cửu sang Byreal, dùng thương hiệu “decentralization” để né tránh quy định.
• HTX → SunPerp: HTX của Justin Sun (trước đây là Huobi) tận dụng hệ sinh thái TRON. SunPerp khai thác lợi thế chi phí thấp của TRON, phản ánh chiến lược “khép kín hệ sinh thái” của Sun.
• Coinbase → Avantis: Dưới sự dẫn dắt của Armstrong, Coinbase đại diện cho hướng tuân thủ của Mỹ. Avantis nhắm tới perp RWA, phù hợp với quy định Mỹ và cân bằng công nghệ với compliance qua Base chain.
• FTX → Backpack & Pacific: Dù SBF đã thất thế, DNA kỹ thuật của FTX vẫn còn. Nhiều cựu nhân viên FTX tham gia các dự án mới, Backpack và Pacific có thể kế thừa một số tài sản công nghệ FTX.

Động Cơ Của CEX Khi Triển Khai Perp DEX

• Bản đồ chiến lược CEX: Từ Binance đầu tư vào Aster và StandX, MEXC ươm mầm EdgeX, Coinbase triển khai Avantis, tất cả CEX đều có chung động cơ—phòng vệ pháp lý (qua “phi tập trung”), bảo vệ thị phần và săn đón làn sóng đổi mới DeFi tiếp theo.
• Thực tế khắc nghiệt: CEX tận dụng nguồn lực công nghệ chung, market-making thống nhất và điều hướng lưu lượng để chuyển người dùng từ CEX sang Perp DEX liên kết, giữ người dùng trong hệ sinh thái cùng nhóm vốn. Cuộc cách mạng “phi tập trung” có thể chỉ là màn “đổi thương hiệu vốn” của thế lực tập trung truyền thống.

Chương 3: Kết Thúc Tranh Luận Hệ Tư Tưởng

“Phi tập trung công nghệ, tập trung quyền lực” đã trở thành chuẩn mực mới trong ngành Perp DEX.

Các nền tảng dẫn đầu tuân thủ nguyên tắc DeFi về kiến trúc kỹ thuật, nhưng trên thực tế, vốn CEX và một nhóm thiểu số oligarch kiểm soát sâu sắc. Họ sử dụng diễn ngôn phi tập trung như công cụ để đạt hiệu quả vận hành lẫn né tránh quy định.

Chìa khóa thành công trong lĩnh vực Perp DEX không còn là sự thuần khiết về hệ tư tưởng, mà là khả năng cân bằng giữa hạ tầng phi tập trung và hiệu quả vận hành tập trung nhằm mang lại trải nghiệm người dùng ngang ngửa CEX. Đối với người dùng phổ thông, tốc độ giao dịch, hiệu quả vốn và sự liền mạch giờ quan trọng hơn lý tưởng phi tập trung thuần túy.

Do đó, cạnh tranh tương lai sẽ xoay quanh ai có thể xây dựng cơ chế thu giá trị bền vững, đồng thời tiếp tục thực thi chiến lược vốn tập trung hiệu quả cao dưới vỏ bọc “phi tập trung”.

Tuyên Bố:

1. Bài viết này được đăng lại từ [TechFlow], bản quyền thuộc về tác giả gốc [WolfDAO]. Nếu có khiếu nại về việc đăng lại, vui lòng liên hệ đội ngũ Gate Learn, chúng tôi sẽ xử lý kịp thời theo quy trình liên quan.
2. Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Quan điểm và ý kiến trong bài viết là của riêng tác giả và không cấu thành lời khuyên đầu tư.
3. Các phiên bản ngôn ngữ khác do đội ngũ Gate Learn dịch. Trừ khi có dẫn nguồn Gate, bạn không được sao chép, phân phối hoặc đạo văn bài dịch này.