Vì sao thời điểm này lợi suất Bitcoin lại thu hút sự quan tâm?

Bitcoin với vai trò tài sản lưu trữ giá trị và tính ì nội tại

Trong thị trường tiền mã hóa, “lợi suất” chỉ nguồn thu nhập thụ động mà bạn nhận được khi chủ động triển khai tài sản kỹ thuật số, thay vì chỉ nắm giữ và chờ giá tăng. Lợi suất có thể đến từ việc cho vay coin, staking để bảo đảm an toàn cho mạng lưới, hoặc cung cấp thanh khoản cho các sàn giao dịch phi tập trung. Trên những blockchain như Ethereum, các cơ hội này ngày càng phổ biến nhờ sự xuất hiện của hợp đồng thông minh linh hoạt và các giao thức DeFi có khả năng kết hợp cao.

Ngược lại, Bitcoin từ trước đến nay luôn thiếu hụt các tiện ích tài chính như vậy. Dù vẫn được xem là tài sản an toàn và phi tập trung hàng đầu của hệ sinh thái crypto, Bitcoin lại gần như không tạo ra các cơ hội sinh lợi suất on-chain cho nhà đầu tư. Điều này bắt nguồn từ các lựa chọn trong thiết kế: ngôn ngữ lập trình bị giới hạn, mô hình tài khoản dựa trên UTXO không hỗ trợ tương tác phức tạp, và văn hóa phát triển đề cao bảo mật hơn đổi mới.

Ngôn ngữ lập trình hạn chế, mô hình kế toán dựa trên UTXO và thiết kế đồng thuận cứng nhắc giúp Bitcoin trở nên kiên cố nhưng thiếu linh hoạt. Đây là nền tảng cho tính bảo mật, song lại giới hạn nghiêm ngặt về các loại ứng dụng tài chính có thể xây dựng trực tiếp trên lớp base. Vì vậy, trong phần lớn chiều dài lịch sử, ứng dụng sinh lợi suất như cho vay, đi vay hoặc cung cấp thanh khoản bằng Bitcoin hoặc là không thể thực hiện, hoặc phải phụ thuộc vào bên trung gian và tổ chức lưu ký ngoài chuỗi. Những giải pháp như BlockFi, Celsius và Genesis từng lấp đầy khoảng trống này nhưng đều sụp đổ, góp phần củng cố sự ngờ vực về cơ chế lợi suất tập trung.

Ngay cả các giao thức DeFi trên Ethereum cũng không thể tích hợp trực tiếp Bitcoin. Thay vào đó, họ sử dụng các phiên bản wrap hoặc thế chấp của BTC (như WBTC, renBTC, tBTC) được quản lý bởi bên thứ ba hoặc dựa vào cầu nối phức tạp. Điều này tạo ra rủi ro lưu ký, tăng độ trễ tương tác giữa các hệ sinh thái và buộc người dùng chấp nhận rủi ro bổ sung mà cộng đồng Bitcoin truyền thống thường né tránh. Dù Bitcoin nhiều thời kỳ chiếm trên 50% tổng vốn hóa toàn thị trường crypto, ứng dụng on-chain thực tế ngoài mục đích thanh toán hoặc đầu cơ vẫn rất hạn chế.

Sự trỗi dậy của Wrapped Bitcoin và những hạn chế

Wrapped Bitcoin đóng vai trò quan trọng giúp người dùng Bitcoin tiếp cận lợi suất trong làn sóng DeFi 2020–2022. WBTC, phiên bản phổ biến nhất, từng đạt tổng giá trị khóa vượt 4 tỷ USD. Tuy nhiên, thiết kế này buộc người dùng gửi Bitcoin cho bên lưu ký tập trung (BitGo), đổi lại token ERC-20. Dù vận hành hiệu quả, mô hình này lại mâu thuẫn với nguyên tắc then chốt của Bitcoin là tối thiểu hóa rủi ro tín nhiệm và tự quản lý tài sản.

Bên cạnh đó, việc không thể kiểm toán hoặc xác minh độc lập nguồn dự trữ bảo chứng cho các tài sản wrap gây lo ngại ngày một lớn. Các lệnh cấm Tornado Cash, tấn công cầu nối (Wormhole, Nomad), và các vụ khai thác lỗ hổng DeFi càng củng cố nhận định rằng chuyển Bitcoin sang môi trường Ethereum kéo theo rủi ro khó kiểm soát. Người dùng buộc phải lựa chọn giữa: chấp nhận không có lợi suất, hoặc đánh đổi bằng rủi ro lưu ký hoặc rủi ro hợp đồng thông minh trên hệ sinh thái khác.

Vì sao DeFi từng “bỏ qua” Bitcoin (cho đến nay)

Bitcoin không được thiết kế để thực thi lập trình Turing-complete. Ngôn ngữ Script của Bitcoin bị giới hạn có chủ đích, tránh các vòng lặp vô hạn, phình to hợp đồng hoặc các lỗ hổng như ở những hợp đồng Ethereum sơ khai. Điều này khiến gần như không thể xây dựng hợp đồng thông minh phức tạp trực tiếp trên Bitcoin. Dù Script hỗ trợ giao dịch đa chữ ký và một số chức năng khóa thời gian, Bitcoin thiếu hẳn các thành phần cốt lõi như chuyển đổi trạng thái lập trình, gọi hợp đồng lồng ghép và cơ chế tính phí thực thi dựa vào gas.

Hơn nữa, cộng đồng Bitcoin bảo thủ và mô hình quản trị cứng nhắc khiến các nâng cấp giao thức thường mất nhiều năm và luôn gây tranh luận. Những đề xuất như Taproot (bổ sung Schnorr signatures và Merkelized Abstract Syntax Trees) dù được đồng thuận rộng rãi vẫn phải chờ đợi rất lâu để kích hoạt. Lý do này khiến Bitcoin bị bỏ lại phía sau trong làn sóng tài sản lập trình được.

Trong khi đó, Ethereum và các blockchain mới như Solana, Avalanche, Arbitrum lại phát triển môi trường sôi động với hàng trăm giao thức, tiêu chuẩn kết hợp như ERC-20, ERC-4626 và bộ công cụ tích hợp. Những hệ sinh thái này thúc đẩy DeFi phát triển mạnh mẽ mà không cần đến sự tham gia trực tiếp của Bitcoin, càng “xa rời” Bitcoin khỏi lĩnh vực tài chính on-chain.

2023–2025: Động lực bùng nổ lợi suất gốc trên Bitcoin

Cuối năm 2023, nhiều biến chuyển đã thách thức quan niệm rằng Bitcoin không thể hỗ trợ sinh lợi suất nội tại. Sự nổi lên của Ordinals và inscriptions đã mang đến khái niệm NFT trên Bitcoin, chứng minh khả năng nhúng siêu dữ liệu tùy ý vào giao dịch. Điều này đánh dấu bước ngoặt lớn cả về nhận thức lẫn công nghệ, cho thấy người dùng Bitcoin sẵn sàng trả phí cho những tính năng phi tiền tệ và các nhà phát triển giao thức biết tận dụng các thành tố sẵn có theo cách mới mẻ.

Cùng thời điểm, BitVM ra mắt tháng 10 năm 2023, cung cấp mô hình mới xây dựng chương trình vận hành ngoài chuỗi nhưng xác thực được trên chuỗi bằng opcode của chính Bitcoin. BitVM không yêu cầu thay đổi đồng thuận hay nâng cấp phần mềm; thay vào đó ứng dụng giao thức truy vấn–phản hồi và xác minh tiền hình bằng băm để chứng minh tính đúng đắn của kết quả xử lý ngoài chuỗi. Phương pháp này mở đường xây dựng rollup, cầu nối và hợp đồng tài chính lập trình mà không cần thay đổi cấu trúc nền tảng của Bitcoin.

Đến năm 2024, các phần mở rộng như BitVMX xuất hiện, nâng cao khả năng mở rộng và tăng tính linh hoạt dựa trên nguyên lý BitVM. BitVMX tích hợp mô hình CPU ảo (ví dụ RISC-V) và logic Optimistic Rollup, cho phép thực thi các chương trình phức tạp ngoài chuỗi và nạp chứng cứ định kỳ về Bitcoin thông qua Script. Nhờ đó, các giao thức cho vay gốc, tạo lập thị trường tự động, mô-đun staking dựa trên Bitcoin có thể thanh toán thực bằng BTC mà không cần wrap hoặc chuyển chuỗi.

Dịch chuyển thị trường và làn sóng quan tâm từ tổ chức năm 2025

Năm 2025, lợi suất gốc trên Bitcoin không còn là thử nghiệm công nghệ, mà trở thành đòi hỏi cấp thiết của thị trường. Với giá Bitcoin vượt 120.000 USD và sở hữu tổ chức tăng cao nhờ các ETF cùng nền tảng lưu ký, chi phí cơ hội của việc để BTC “nằm yên” ngày càng rõ rệt. Các nhà quản lý tài sản, quỹ hưu trí và phòng ngân quỹ crypto tích cực tìm kiếm chiến lược sinh lợi suất thấp rủi ro nhưng vẫn giữ nguyên quyền sở hữu BTC gốc. Sự ra đời của các Layer-2 Bitcoin với khả năng lập trình đã hình thành một phân lớp tài sản mới: Bitcoin sinh lợi suất mà không làm tổn hại đến quyền kiểm soát và đồng thuận.

Các dự án như Citrea, Bitlayer, LayerBTC đang thu hút dòng vốn đầu tư mạo hiểm và thử nghiệm từ các tổ chức. Citrea, ZK-Rollup đầu tiên trên Bitcoin, đã vận hành testnet hỗ trợ thanh toán bằng BTC gốc. Bitlayer, Optimistic Rollup bảo mật bởi BitVMX, đã nhận vốn từ Franklin Templeton và hiện đang triển khai các ứng dụng DeFi không cần token wrap. Những dự án này minh chứng cho xu hướng lợi suất gốc trên Bitcoin đang chuyển mình từ giai đoạn thử nghiệm sang ứng dụng thực tế quy mô lớn.