DAO ile Yönetim Kurulu Buluştuğunda: Merkel Ağacı Altında "Mutluluk Endeksi" Nasıl Yerel Yönetimi Yeniden Şekillendiriyor?

Son zamanlarda tahmin piyasaları oldukça popüler hale geldi. Ben de yeni bir kavram öneriyorum; belki de oldukça havalı denemeler yapmamıza olanak sağlar.

Fikir benim orijinalim değil; çok büyüleyici bir makaleden geliyor. Yazarları arasında Crypto’nun “kurucu babalarından” biri olan Ralph Merkle bulunuyor. Kendisi, radikal bir şekilde ülkeleri yönetmek için tahmin piyasalarını kullanmayı öneriyor. Ve bu makale, şaşırtıcı şekilde, “İnsan Vücudu Dondurma” dergisinde yayımlanmış.

İlk okuduğumda sadece kavramın ilginç olduğunu düşünmüştüm, ama pratikte uygulanabilirliği sıfırdı. Son okuma sırasında fark ettim ki, bu fikir sadece devlet yönetimiyle sınırlı değil; aslında oldukça uygulanabilir, genel bir çözüm olarak kullanılabilir.

Merkle kimdir hatırlamazsanız, kendisi “Asimetrik Şifreleme” (kamu-özel anahtar) teknolojisinin ortak mucitlerinden biri ve “Merkle Ağacı”nın (Merkle Tree) yaratıcısıdır.

Blokzincirdeki her işlem, kamu-özel anahtarlarına dayanır. Bitcoin’in her bloğu ise, blok içindeki tüm işlemlerin bütünlüğünü ve değiştirilemezliğini kanıtlayan bir “Merkle Ağacı”nın “ağacın kökü”ne (root) sahiptir.

Makale Arka Planı

Merkle ilk olarak sert bir şekilde eleştiriyor: “Bir kişi bir oy” demokrasisinin temelinde büyük sorunlar olduğunu düşünüyor. Bu sistem, ekonomi, siyaset ve sosyoloji gibi karmaşık konuları anlamayan ve medyanın da yönlendirdiği sıradan insanların, çok karmaşık yasa tasarılarına oy vermeye zorlanması anlamına geliyor.

Bu hem adaletsiz hem de vasat ve kötü kararların alınmasına yol açar. Makalede tasarlanan yönetim makinesi (Merkle buna DAO demokrasisi diyor), geleneksel oy verme sisteminin tam tersine işler.

Geleneksel oy verme sistemi: “Önce karar ver, sonra sonucu gör” (A’yı oylarsın, sonra A’nın iyi ya da kötü sonuçlarını yaşarsın). Merkle’nin sistemi ise: “Önce sonucu tahmin et, sonra karar ver”. Bu makinenin çalışması iki temel bileşene dayanır:

1. Tek bir hedef: Vatandaşların “Mutluluk Endeksi”

Makinenin tek ve değiştirilemez nihai hedefi var (DAO sözleşmesiyle korunur): “Mutluluk Endeksi”.

Bu endeks, tüm vatandaşların “sonradan” oylarıyla belirlenir. Her yıl, tüm vatandaşlar geçen yılı 0 (en kötü) ile 1 (en iyi) arasında puanlar vererek değerlendirir. Bu puanların ortalaması alınır; işte o yılın “Yıllık Mutluluk Endeksi”.

Bu puan, sistemin tek odak noktasıdır.

2. Karar Motoru: Tahmin Piyasaları

Tek bir hedef olduğuna göre, karar almak da basittir. Bir yasa tasarısı sunulduğunda (örneğin “Yeni bir yüksek hızlı tren inşa edilsin mi?”), sistem doğrudan oy kullanmak yerine, iki paralel tahmin piyasası açar:

Piyasa A: “Eğer yasa kabul edilirse”, uzun vadeli “Mutluluk Endeksi” ne seviyede olur?
Piyasa B: “Hiçbir şey yapılmazsa”, uzun vadeli “Mutluluk Endeksi” ne olur?

Daha sonra, makine tahmin döngüsü sona erdiğinde, A ve B piyasalarının fiyatlarına bakar.

Eğer Piyasa A’nın fiyatı (tahmini) B’den yüksekse (örneğin 0.72), makine otomatik olarak kabul eder; yasa tasarısı geçer. Tersi durumda ise veto eder.

Tasarımın İnceliği

Bu tasarımın güzelliği, “karar” sürecini önyargılı ve popülist “siyasi sorunlar”dan çıkarıp, rasyonel ve uzman odaklı “bilgi problemi” haline getirmesidir.

Tahmin piyasasında, biri rastgele bahis yaparsa (“Ben ilgilenmiyorum, yüksek hızlı tren sevmiyorum!”), para kaybeder. Gerçek kazananlar ise, “Bu yasa gerçekten çoğu insanın gelecekteki mutluluğunu artıracak mı?” sorusunu en doğru şekilde tahmin edebilenler olur.

Bu sistem, “açgözlülük” ilkesini kullanarak, sesleri çok yüksek olan değil, en doğru tahminde bulunanların kararları yönlendirmesini sağlar. Tabii, mekanizma çok daha karmaşıktır; ilgilenenler makaleyi kendileri inceleyebilir.

Gerçeğe Dönüş

Bence, bu makineyle ülke yönetimi yapmak pratikte mümkün değil.

Merkle de birçok zorluğu dile getiriyor: örneğin, sistemin “tüm insanlara halüsinasyon verici maddeler dağıtmak” gibi absürt çözümler seçmesine nasıl engel olunabilir? Ayrıca, “dünyanın sonu getirecek” gibi riskli yasa tasarıları nasıl kontrol edilir?

Bu teknik sorunların yanı sıra, politik çatışmalar da bu yöntemin uygulanmasını engeller.

Ancak, devlet yönetimi dışında, daha dar alanlarda, uygun soyutlamalar ve dikkatli şartlar altında, bu yaklaşımın kullanılma şansı yüksek olabilir.

Basit Bir Örnek

Bir apartmanın “yönetim kurulu” kararları düşünün. “Görgücü” bir grup, 10 bin lira harcayıp işe yaramaz bir çeşme yaptırmak istiyor. “İhtiyaç sahipleri” ise bu parayla, su sızdıran çatıyı tamir etmek istiyor.

Geleneksel oyda, bu karar “sesin gürültüsü” yüksek olanın kazanması olur.

Merkle makinesi örneğine uyarlarsak:

Hedef: Yıllık apartman sakinlerinin memnuniyeti.
İki teklif sunulur ve tahmin piyasasıyla fiyatlandırılır:

Piyasa A: “Çeşme yapılırsa, yıl sonunda memnuniyet ortalaması ne olur?”
Piyasa B: “Çatı tamir edilirse, yıl sonunda memnuniyet ortalaması ne olur?”

Su sızdıran daire sahipleri (bu kararın gerçek uzmanları), geleneksel oylamada sadece 1 oy kullanır. Ama bu piyasada, çatıyı tamir etmenin memnuniyeti artıracağına kesin gözüyle bakarlar ve büyük meblağlar yatırırlar. Sistem, “Piyasa B”nin fiyatı (tahmini memnuniyet) “Piyasa A”dan yüksekse, çatıyı tamir edilmesine onay verir.

Sonuç: Yıl sonunda, tüm apartman sakinleri oylar. Su sızdıranlar yüksek puan verir. Başta çatıyı tamir edenler, çeşmeye para yatıranları kazıklar.

Uygulama tasarımı biraz daha karmaşık olabilir, ama temel mantık aynıdır.

Özünde, subjektif ve açık bir topluluk kararını, gerçek para ve açık tahmin makinesi aracılığıyla arabuluculuğa bırakmak var. Demokrasi “bir kişi bir oy” sistemi ise, bu yöntemle farklı bir biçimde devam eder; karar mekanizması bu şekilde işler hale gelir.

Hatta, bu ürün “yönetim hizmeti platformu” haline de getirilebilir. Platform kendisi herhangi bir KPI veya plan belirlemez; sadece “araç kutusu” sağlar (DAO sözleşmeleri, tahmin piyasaları ve Oracle gibi).

Herhangi bir organizasyon, örneğin bir yönetim kurulu veya açık kaynak topluluğu, kaydolup kullanabilir; kendi KPI’larını (örneğin “memnuniyet” veya “indirme sayısı”) ve teklifleri ekleyebilir.

Platform, sadece piyasaları işletir ve en iyi çözümü sunar. Bu, tarafsız bir “hakem” gibi hareket eder; zor ve açık kararlar alan tüm organizasyonlara, hemen kullanılabilir karar mekanizması sağlar.